Klinik Eczacılık İçin Farmakogenetik Testler
(2025 takvim yılı hedefli)
1. Farmakogenetik Nedir?
Farmakogenetik (veya farmakogenomik), bireylerin ilaçlara nasıl yanıt verdiğini genetik düzeyde inceleyen bir bilim dalıdır. Bu DNA analizi sayesinde:
Bazı ilaçların bireyler üzerinde etkili olup olmayacağını,
Bazılarının ise olası toksik etkilerini tahmin etmek mümkündür.
İnsanların aynı ilaca farklı tepkiler vermesinin çeşitli nedenleri olabilir; bu farklılıklarda farmakogenetik, en önemli faktörlerden biridir.
2. Test Yaklaşımımız
Genetik yapında yer alan ve ilaç tepkilerini etkileyebilecek genler, bilimsel literatürde geniş kabul görmüş çalışmalara dayalı algoritmalarla analiz edilir.
Bu yaklaşımla, bireye özel en güvenilir ve etkili ilaçları belirlemek amaçlanır.
Farmakogenetik, “hassas tıp” ya da “kişiye özel tıp” uygulamalarının ilk ve önemli adımıdır.
Geleneksel yöntemlerle reçete edilmeyen, en doğru ilacı belirlemek için bu testler kritik bir rol oynar.
3. Mevcut Sınırlamalar
Farmakogenetik testler birçok avantaj sunarken, şu sınırlamalara da sahiptir:
Kapsam: Tüm ilaçlara tek bir testle yanıt verilemez. Birden fazla ilaç kullanılıyorsa, birden fazla test gerekebilir.
Uygunluk: Farmakogenetik testler henüz tüm ilaçlar için mevcut değildir. Doktorun test gerekliliğini tedavi öncesinde değerlendirmesi gerekir.
Reçetesiz İlaçlar: Örneğin aspirin ve birçok reçetesiz ağrı kesici için farmakogenetik testler şu anda mevcut değildir.
2012 yılında, yeni nesil kompakt genom ayırıcıların geliştirilmesiyle, testlerin hızla sonuç vermesi ve merkez dışı uygulama yapılabilmesi mümkün hale geldi. 2023 itibarıyla, istek doğrultusunda bu testlerin sağlandığı belirtilmiştir.
4. Test Edilebilen İlaçlar ve Alanlar (2025 itibarıyla)
Aşağıda, alanlarına göre farmakogenetik testlerin uygulanabildiği bazı ilaç örnekleri ve potansiyel klinik sonuçları sunulmuştur:
Kardiyoloji
Fenprokumon (Phenprocoumon) – Antikoagülan (örn. Marcoumar, Falithrom):
Test sonucuna göre, TT genotipine sahip bireyler daha düşük dozda tedavi edilebilir. TC veya CC genotipli hastalar ise farklı doz gereksinimi gösterebilir.
Hidroklorotiyazid
Pravastatin
Varfarin
Nöroloji & Psikiyatri
-
Amisulprid
-
Amitriptilin (antidepresan)
-
Aripiprazol
-
Bupropion
-
Karbamazepin
-
Sitalopram
-
Klomipramin
-
Klozapin
-
Eskitalopram
-
Haloperidol
-
Olanzapin
-
Paliperidon
-
Ketiyapin
-
Risperidon
-
Ziprasidon
Ağrı Yönetimi
-
Alfentanil
-
Aspirin
-
Buprenorfin
-
Fentanil
-
Meperidin
-
Morfin
-
Naltrekson
-
Pentazosin
-
Tramadol
Onkoloji
-
Sisplatin
-
Fluorourasil, Kapesitabin, Tegafur (pirimidin analogları)
-
İrinotekan
-
Merkaptopurin
-
Metotreksat
-
Tamoksifen
-
Vinkristin
Diğer Alanlar
-
Peginterferon Alfa-2b
-
Ribavirin
-
Takrolimus
-
Sildenafil (Viagra)